Mindfulness-therapie heeft wijdverspreide populariteit gekregen als een manier om individuen te helpen omgaan met stress, en velen hebben aanzienlijke voordelen gemeld bij het beoefenen ervan. Desalniettemin moeten de onderliggende filosofische aannames van mindfulness kritisch worden onderzocht en niet klakkeloos worden aanvaard.

In recente tijden heeft mindfulness, geïnspireerd door boeddhistische meditatietradities, een aanzienlijke toename in populariteit gezien. Dit is merkbaar in de toepassing ervan in scholen, gezondheidszorg en werkplekken, waar verschillende therapieën gebaseerd op mindfulness beschikbaar zijn. Bovendien downloaden miljoenen mensen wereldwijd meditatie-apps zoals Headspace en Ten Percent Happier.

Het is duidelijk dat er vraag is naar mindfulness, waarbij velen waarde vinden in de technieken ervan. Echter gelooft Odysseus Stone, Ph.D., van de Universiteit van Kopenhagen, dat veel van de filosofische aannames over menselijke wezens en hun relatie tot de wereld waarop mindfulness is gebaseerd nogal twijfelachtig zijn en zorgvuldig moeten worden onderzocht.

"Een van de belangrijkste claims van mindfulness is dat we moeten leren om gedachten en emoties die in de geest opkomen en verdwijnen te bekijken alsof het wolken zijn die door de lucht drijven. Dit is een beeld dat je vaak tegenkomt in mindfulness-literatuur. Het idee is dat we onze gedachten en emoties moeten erkennen en ze moeten opmerken als gebeurtenissen in de geest, maar ze niet met belang moeten beladen of er te veel tijd aan moeten besteden. En dit kan natuurlijk soms zinvol zijn. Overweeg bijvoorbeeld als je een presentatie op het werk moet geven waar je nerveus over bent. Dan zou het verstandig kunnen zijn om mindfulness te beoefenen door de nervositeit te erkennen, maar te proberen te voorkomen dat het te veel van je energie in beslag neemt," legt Odysseus Stone uit, die zojuist zijn proefschrift over mindfulness heeft voltooid. Echter voegt hij eraan toe:

"Maar daar houdt het niet op. In mindfulness zou deze notie van toepassing moeten zijn op al onze gedachten en emoties, of tenminste biedt mindfulness geen duidelijke manier om de grens te trekken. Maar dit wordt al snel zeer problematisch. Denk aan onze diepgewortelde overtuigingen en houdingen over onszelf, andere mensen en de sociale en politieke wereld om ons heen. Neem bijvoorbeeld gevoelens van woede die we kunnen hebben over het beleid van de Deense regering. Is het nuttig om dergelijke emoties te bekijken alsof het voorbijtrekkende wolken in de lucht zijn met weinig belang of relatie tot de werkelijkheid? We moeten onthouden dat onze gedachten en gevoelens onze perspectieven vormen en ons openstellen voor de wereld. Ze kunnen niet en mogen niet allemaal met argwaan worden behandeld."

Beheer je (eigen) aandacht

Alle grote technologiebedrijven strijden om onze aandacht, wat dus een van de meest kostbare grondstoffen is geworden in de zogenaamde aandachtseconomie. Voor Netflix, Facebook, Amazon of Apple draait het allemaal om ervoor te zorgen dat we onze beperkte tijd op hun platforms besteden.

"Aandacht is ook een belangrijk thema binnen mindfulness, waarbij een aantal oefeningen die beoefenaars leren om hun aandacht te beheersen, vaak worden benadrukt als een oplossing voor de informatie-overload waaraan we worden blootgesteld. Het gaat erom de controle terug te nemen, en dit is een centraal onderdeel van door mindfulness geïnspireerde behandeling van stress. Op veel manieren is dit ook verstandig. We kennen allemaal het gevoel van sterke afleiding door digitale technologieën," zegt Odysseus Stone en hij gaat verder:

"Maar ik zou zeggen dat de focus van mindfulness op de individuele aandacht grote structurele maatschappelijke problemen, zoals de aandachtseconomie, tot een zaak van het individu maakt in plaats van iets dat we samen moeten oplossen. Deze kritiek is ook geuit in de context van stress op het werk, waar werknemers met stress een cursus in mindfulness krijgen aangeboden in plaats van veranderende arbeidsomstandigheden. In beide gevallen worden de bredere structuren die aanleiding geven tot de problemen niet aangepakt door mindfulness.

Maar dit is niet het enige probleem met de manier waarop mindfulness aandacht beschouwt:

"Bovendien kunnen we ook de manier waarop mindfulness aandacht zelf bekijkt, in twijfel trekken. Vaak wordt aandacht gezien als een soort klein schijnwerper in het hoofd van het individu die kan leren om te worden gecontroleerd. Volgens sommige filosofen en cognitieve wetenschappers klopt dit beeld echter niet. Onze aandacht is sterk afhankelijk van onze belichaming en is ingebed in een materiële en sociale context."

Kun je in het heden leven?

Een even belangrijk onderdeel van de filosofische basis van mindfulness is het idee dat wij mensen te veel van onze tijd besteden aan het overdenken van het verleden en de toekomst. Deze gedachten weerhouden ons ervan om in het heden te leven, waarop we onze aandacht in plaats daarvan zouden moeten richten. Over het algemeen zouden we in ons leven hier en nu aanwezig moeten zijn.

"Dit is een idee waar velen, inclusief mindfulness-beoefenaars, zich bij aansluiten. Vaak is het gebaseerd op de filosofische gedachte dat het huidige moment bijzonder echt of fundamenteel is, of in ieder geval echter dan het verleden en de toekomst. Volgens deze opvatting is ons gevoel van onszelf als wezens met een verleden en een toekomst - ons 'narratieve' gevoel van onszelf - gebaseerd op een soort vergissing.

Het is echter niet duidelijk of we dit idee moeten accepteren. Enerzijds geven onze verhalen ons leven betekenis en structuur. Het is niet duidelijk dat ze eenvoudigweg onwerkelijk of foutief zijn. Anderzijds, als we vragen: "Wat is dit pure nu of absolute huidige moment dat bijzonder echt zou moeten zijn?", is het erg moeilijk om te beantwoorden. Als onze ervaringen en handelingen coherent moeten zijn en zin moeten hebben voor ons, moeten ze op de een of andere manier verwijzen naar ons verleden en onze toekomst."

Bron: Universiteit van Kopenhagen - Faculteit der Geesteswetenschappen

Datum: 20 augustus 2023